قیزیل قلم آذر Qizil Qelem

 متن سخنرانی29/10/1400   هنوز تاكنون نخستين آفرينشگران ادبيات مدّون آذربايجان به طور قانع‌كننده‌اي شناخته نشده‌اند و هنوز هم شیخ عزالدین حسن اوغلو به عنوان نخستین شاعر ترکی گوی آذربایجان شناخته می شود. اگرچه حسن اوغلو زاده ی خراسان است، اما یافته های علمی – ادبی مبین این امر است که وی در تبریز پرورش یافته و در تبریز به شهرت رسیده است. تاريخ ادبيات پر پيچ و خم آذربايجان صدها گره و صدها باب ناگشوده دارد. وجود كتاب ارزشمندي چون دده قورقود اين باور را عميقاً به وجود مي‌آورد كه اثري چنين بزرگ كه ريشه در اعصار بسيار دور دارد و در پيوند با اساطير و چهره‌هاي تاريخي مي‌باشد فقط مي‌تواند بر پايه‌ي بناي مستحكم و ريشه‌داري به وجود آيد.   حسن اوغلو از جمله نخستين آفرينشگران ادبيات مدون به زبان تركي آذربایجاني است كه به عالم علم و ادب شناخته شده است. هنر شعري حسن اوغلو همانند بسياري از شاعران اوليه‌ي آذربايجان، بعدها معلوم گشته و تحقيقات روي آثارشان آغاز شده است.  عجب! بيلسم مني شيدا قيلان كيم؟منه بو عشق اودون پيدا قيلان كيم؟عجه‌بله‌رم، عجه‌ب قالديم ايلاهي!ايمان اهلين دؤنوب، ترسا قيلان كيم؟قاميشدان شكر-و داشدان جواهير،آغاجدان دانه‌يي خورما قيلان كيم؟تنيم يئتميش ايكي دورلو داماردير،كيمين ايرماق، كيمين دريا قيلان كيم؟قو بو تدبيري! گل تقدير ائيله!بوگونكو وعدني فردا قيلان كيم؟بو نعطين فرشيني، هردم بو فراش،بو عرشين رنگيني مينا قيلان كيم؟حسن اوغلو، بو بير قطره مئنيده‌ن،اونون خوب صور‌تين زيبا قيلان كيم؟    نخستين اطلاعات در مؤخره‌ي ترجمه‌ي تركي كتاب «گلستان» شيخ مصلح الدين سعدي شيرازي (1258 م) ثبت شده است. اين كتاب را شاعر قرن 14 قبچاق «سيف سرائي» ترجم قیزیل قلم آذر Qizil Qelem...

 م. کریمیدانیشیق متنی11/11/1400دیلین گؤزه للیگی نی ساخلاماق اوچون اونون دوزگون یازماق لازیمدیر. نه گؤزل کی دیلیمیزین یازی قایدالارینی دوزگون اؤیره نیب و دیلیمیزی دوزگون یازاق. هر دیل یازێیا گئچمک اوچون اؤزۆنه بیر خط، بیر الفبا سئچمه‌لیدیر. دیلین علمی قواعدی‌نین بیلمه‌سی و رعایت ائدیلمه‌سی نه قدر مهمدیرسه، خط و الفبانین دا قایدالارینی بیلمک و رعایت ائیله‌مک بیر او قدر اؤنملی­دیر. کئچن هفته دیلیمیزی یازماق اوچون استفاده اولونان خط لر حاققیندا دانیشدیق. گؤردوک کی بیزیم آتا – بابالاریمیز 5500 ایل بوندان اؤنجه ده اله قلم آلیب و سؤزلری' href='/last-search/?q=لری'>لرینی یازماغا باشلامیشلار. چیوی خطینی سومرلر یاراتمیش و اونلارین دیلی ده بیزیم بوگونکو دیلیمیز کیمی التصاقی – اگلوتیناتیو اولموش. سومرلر دونیانین ایلک یازی – پوزوسونو اختراع ائتمیشلر و باشقا مدنیتلر ده اونلاردان استفاده ائتمیشلر. تورک مدنیتینده چیوی خطیندن سونرا دامغا خطی اورتایا گلیر. بو خط ایله بوگون الیمیزده بیرنئچه کتاب واردیر او جومله دن ایرک بیتیک کتابی دامغالار خطیله یازیلیب و بوگون بیزیم الیمیزه چاتیبدیر. بورادا سانکی چکیلن شکیللر سادالاشیب و یازی فورماسینا گتیریلمیشدیر. اوچونجو خط، تورکلر ایچینده گؤری تورک خطی و یا اورخون خطی آدلانیر. بو خطین تاریخی ان آزی 500 ایل بوندان اؤنجه یه گئدیب چاتیر و الده سندلر واردیر. کئچن هفته بو حاقدا دانیشدیق. آنجاق دؤردونجو خط ده اویغور خطی دیر. بو خط ایله بوللو – بوللو اثرلر، کتابلار موجوددور و بوگون ایراندا اولان کتابخانالاردا دا نمونه لرینی تاپماق اولار. مین ایلدن آرتیق تاریخی اولان بو خط، تورک حکومتلری طرفیندن حیمایه اولونوب و یوزلرجه کتاب یازیلیبدیر. قوتادغو بیلیک، عتبه الحقایق و باشقا اثرلریمیز بو خطیله قیزیل قلم آذر Qizil Qelem...

 م. کریمیمتن سخنرانی9/11/1400ایلخانان - 1امروز صحبت ما بر سر ایلخانان خواهد بود. اما قبل از شروع به بررسی تاریخ' href='/last-search/?q=تاریخ'>تاریخ ایلخانان ضروریست آخرین صحبت هایمان در باره ی خوارزمشاهیان را مروری بکنیم و بویژه به فرهنگ و ادبیات آذربایجان – یا بهتر بگویم تورکی نیز نظری بیندازیم. بنابراین قبل از پرداختن به ایلخانان اشاره ای به خوارزمشاهیان ضروریست زیرا اشتباهات خوارزمشاه – بویژه سلطان محمد سبب هجوم چنگیز به این سرزمین شد.قبلا بررسی کردیم که دوره ی خوارزمشاهی را باید به چهار مرحله تقسیم کرد که عبارتند از:1 ) خوارزمشاهیان قبل از اسلام تا سال 385 هجری – ابوریحان بیرونی اطلاعات ارزشمندی در این باره ارائه داده اند.2 ) خوارزمشاهیان مأمونیه – از 385 الی 407 هجری3 ) خوارزمشاهی آلتون تاش که بعد از فتح سلطان محمود غزنوی در سال 405  و تعیین وی بعنوان حاکم خوارزم ادامه می یابد.4 ) خوارزمشاهیان سراسر این سرزمینی که امروز ایران می نامیم: یا بعبارت بهتر اولاد انوشک تکین.همانگونه که گفته شد منابع موثقی برای هر یک از این دوره ها در دست است. در ترک نژاد بودن خوارزمشاهیان هیچ تردیدی نیست. در باره ی دوره ی اول خوارزمشاهان، آثار ابوریحان بیرونی(در کتاب المسامرة فی اخبار الخوارزم) و  آثار الباقیه  اطلاعات مفیدی وجود دارد. بنابر گفته بیرونی، حاکمان خوارزم از روز نخست و حتی در دوره های بعدی از ترکان بوده اند (فؤاد گؤپرولو، ص 46). ابوریحان و جاراله زمخشری، همچنین رشید وطواط بدین مساله اشاره کرده اند. بنابراین خوارزمشاهیان از دوره های قبل از ظهور اسلام از ترکان بودند و آثار ادبی آنان نیز به زبان تورکی هم اینک در دست است که بدانها اشاره خواهد شد. دور دوم - در سال ۳۸۵ قمری / ۹۹۳ میلادی امیر ا قیزیل قلم آذر Qizil Qelem...